Pałac na Wyspie

Pałac na Wyspie (Pałac na Wodzie, Pałac Łazienkowski) – główny kompleks architektoniczny w Parku Łazienkowskim. Zbudowany według projektu Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera. Zespół pałacowy leży na sztucznej wyspie otoczonej przez jezioro. Jest połączony z lądem dwoma mostami zwieńczonymi klasycystycznymi kolumnami. Przy jeziorze znajduje się również Teatr na Wyspie, a przed budową pałacu, w roku 1767, utworzono ogród francuski.

Pałac został rozbudowany na życzenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1772 – 1793 na bazie tzw. Łazienki Lubomirskiego, zaprojektowanej i zbudowanej w latach 1680 – 1690 przez Tylmana van Gameren dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Nowo powstały pałac był od 1775 letnią rezydencją króla. Tu w lecie odbywały się organizowane przez władcę obiady czwartkowe. W latach 1788 – 1793 pałac rozbudowano w stylu klasycystycznym wg projektu Dominika Merliniego. Autorami dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej byli m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch.

Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego był własnością kolejno ks. Józefa Poniatowskiego i księżnej Marii Poniatowskiej. Od 1817 był rezydencją cesarską. W 20-leciu międzywojennym był, wraz z parkiem, własnością Państwowych Zbiorów Sztuki. Jesienią 1944 roku sprzęty znajdujące się w pałacu zostały wywiezione przez stacjonujących w nim hitlerowców do III Rzeszy, a sam pałac zaminowano w celu wysadzenia w powietrze. Podczas wiercenia otworów pod ładunki wybuchowe hitlerowcy zniszczyli bezcenne malarskie i stiukowe dekoracje ścienne. Szybki rozwój sytuacji militarnej i zbliżający się do Warszawy front wschodni spowodowały, że Niemcy cudem nie zdążyli wysadzić pałacu w powietrze. Odjeżdżając zdążyli jedynie oblać benzyną i podpalić najstarsze i zarazem najcenniejsze pomieszczenie w pałacu - pokój wyłożony w całości kobaltowymi kaflami holenderskimi z XVII i XVIII wieku. W wyniku tego pożaru wystrój tego pokoju został zniszczony niemal w stu procentach.

Odbudowę pałacu, pod kierownictwem architekta Jana Dąbrowskiego rozpoczęto w roku 1945 a zakończono w 1960. Bogate wnętrze zostało zrekonstruowane po zniszczeniach wojennych. Świadomie nie odtworzono jednak spalonego pokoju holenderskiego, dając tym samym świadectwo wojennych zniszczeń. Pałac został włączony w charakterze oddziału do Muzeum Narodowego, a od roku 1995 jest samodzielną instytucją.