Kościół św. Marka w Zagrzebiu

Kościół św. Marka (Crkva sv. Marka) – świątynia katolicka znajdująca się na placu św. Marka w zagrzebskiej historycznej dzielnicy Gradec. Istnienie parafii w obecnym miejscu po raz pierwszy wzmiankowano w 1256 roku. 25 kwietnia 1256 roku król węgierski Bela IV zezwolił, by przed kościołem odbył się jarmark w okolicach wspomnienia św. Marka.

Parafialna świątynia Gradca została wybudowana w stylu romańskim, najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIII wieku. W drugiej połowie XIV wieku kościół został gruntownie przebudowany w stylu gotyckim, jednak nadal zachował szereg cech charakterystycznych dla poprzedniej epoki. Za takie można uznać okno w ścianie południowej, czy kształt fundamentów kaplicy św. Marii i dzwonnicy. Po przebudowie kościół przeobrażono w trzynawową bazylikę ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym wspartym na masywnej kolumnadzie.

Do najbardziej charakterystycznych elementów Kościoła św. Marka należy portal południowy. Przypuszcza się, że jest on dziełem najmłodszego syna praskiego mistrza Petera Parlera i powstał w końcu XIV wieku. W jedenastu wykutych z kamienia niszach portalu znajduje się piętnaście drewnianych wizerunków postaci świętych. Na górze stoją figury Józefa i Marii z dzieciątkiem Jezus, poniżej – tuż nad drzwiami – znajduje się św. Marek trzymający na ręku skrzydlatego lwa – atrybut tego ewangelisty. Święty Marek jest nie tylko patronem kościoła, ale też całego średniowiecznego Gradca.

W dalszych ośmiu wnękach umieszczono figury dwunastu Apostołów. Cztery figurki zostały wymienione, po tym jak uległy zniszczeniu. Ze względu na kompozycję oraz liczbę figur, portal ten jest najbogatszym tego typu gotyckim obramieniem drzwi w południowo-wschodniej Europie. Kolejnym interesującym elementem murów zewnętrznych jest pierwsze wyobrażenie herbu Zagrzebia, które wraz z datą 1499 umieszczono na zachodniej ścianie jednej z północnych kaplic kościoła. Oryginalna płaskorzeźba znajduje się obecnie (2012) w Muzeum Miasta Zagrzebia.

Po północno-wschodniej stronie świątyni wznosi się barokowa dzwonnica z lat 1660–1669. Wcześniejsza uległa zniszczeniu podczas trzęsienia ziemi w 1502 roku.Budową siedemnastowiecznej wieży kierowali mistrzowie Machiedo oraz Antun Macetti, a po śmierci tego ostatniego, także jego syn Bartol. Dzwony zawieszono w 1706 roku. W latach 1674 i 1806 wieżę zniszczyły pożary, a w roku 1841 została wyremontowana. Charakterystyczny jest również dach kościoła św. Marka. Całość ułożona jest z różnokolorowych (głównie czerwonych, białych i niebieskich) dachówek. Na południowym spadzie dachu ułożono wzór dwóch herbów – po stronie wschodniej Zagrzebia, zaś po zachodniej Trójjedynego Królestwa Chorwacji, Slawonii i Dalmacji, którego od 1868 roku Zagrzeb był stolicą.

Wzór ten powstał podczas największego od XIV wieku remontu kościoła, który przeprowadzono w latach 1876–1882. Renowację przeprowadził niemiecki architekt Friedrich von Schmidt, zaś głównym wykonawcą był jego współpracownik Hermann Bollé. W latach 20. i 30. XX wieku (1923–1924, 1936–1938) odnowiono wnętrza świątyni. Prace nadzorował Ivan Meštrović, którego rzeźby (m.in. potężny krucyfiks Jezus ukrzyżowany, a w ołtarzu bocznym Madonna z Jezusem ) znalazły się w kościele. Ściany ozdobił freskami (np. Kazanie na górze, czy Synod w Splicie i Grzegorz z Ninu ) malarz Jozo Kljaković, zaś za obrazy odpowiadał Ljubo Babić.