Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego

Collegium Maius – najstarszy budynek Akademii Krakowskiej, znajdujący się na rogu ulicy św. Anny i Jagiellońskiej w Krakowie. Początki Collegium Maius wiążą się z rokiem 1400, kiedy nastąpiła odnowa Akademii Krakowskiej. Wtedy od rodziny Pęcherzów z Rzeszotar Władysław Jagiełło wykupił za 600 grzywien, pochodzących z zapisu królowej Jadwigi, narożną kamienicę. Budowla była powiększana w ciągu XV wieku poprzez wykup sąsiędnich budynków, ostatecznie połączonych po pożarze w 1492 roku. Wewnętrzny dziedziniec otoczono wówczas arkadowymi krużgankami o późnogotyckich, kryształowych sklepieniach. Nazwy Collegium Maius używano od połowy XV w. W Collegium Maius na parterze mieściły się lektoria (sale wykładowe), a na piętrze Stuba Communis (izba wspólna), biblioteki i mieszkania profesorskie.

W niezmienionym stanie budowla przetrwała aż do przebudowy w stylu neogotyckim, mającej przystosować ją na potrzeby Biblioteki Jagiellońskiej. Prace w latach 1840-1856 prowadził Karol Kremer, a w latach 1861-1873 Herman Bergmann. Collegium Maius było siedzibą Biblioteki do roku 1940. Wkrótce potem rozpoczęto prace kierowane przez prof. Karola Estreichera, mające budynkowi przywrócić stan sprzed 1840. Collegium Maius zostało wówczas przeznaczone na siedzibę Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obecnie w Collegium znajduje się Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, zawierające głównie przedmioty związane z dziejami uniwersytetu. W zbiorach muzealnych znajduje się zespół przyrządów astronomicznych, w tym także te, którymi posługiwał się Mikołaj Kopernik. Wśród eksponatów znajduje się bezcenne astrolabium arabskie z 1054 oraz tzw. Globus Jagielloński, który jest jednym z najstarszych globusów, na którym umieszczono nazwę Ameryka.

Collegium Maius jest budowlą wzniesioną z kamienia i cegły. Fasada przy ul. Jagiellońskiej ma gotyckie szczyty oraz wykusz. Na dziedziniec, pośrodku którego znajduje się studnia, prowadzi gotycki portal. Dziedziniec obiega ganek, wsparty na krużgankach, które posiadają kryształowe sklepienie. Na ganek pierwszego piętra prowadzą dwie pary schodów – większe noszą nazwę profesorskich. Od strony południowej, na pierwszym piętrze widoczne jest ozdobne, późnogotyckie wejście do Librarii – jest to tzw. Porta Aurea. W pobliżu portalu, na ścianie znajduje się zegar, wygrywający o godz. 9:00, 11:00, 13:00, 15:00 i 17:00 utwór Jana z Lublina z XVI wieku oraz pieśń akademicką Gaudeamus Igitur. Wtedy też z zegara wychodzą figury, przedstawiające sześć postaci: pedela UJ, królową Jadwigę, króla Władysława Jagiełłę, Jana z Kęt, Hugona Kołłątaja oraz Stanisława ze Skalbmierza. Zegar ten jest czwartym z kolei, został uruchomiony w 1999 roku. W 2009 roku nakładem Księgarni Akademickiej w Krakowie ukazała się książka w całości traktująca o Collegium prof. Andrzeja Chwalby, zatytułowana 'Collegium Maius'. Dziedziniec ze studnią Krużganki ze sklepieniem kryształowym i widokiem na schody profesorskie Porta Aurea (fragment)