Ratusz Staromiejski w Toruniu

Ratusz Staromiejski – główna budowla świecka toruńskiego Starego Miasta, gotycki budynek powstały etapami w ciągu XIII i XIV w., przebudowany w XVII w. i odbudowany po zniszczeniach w XVIII w., jeden z najznakomitszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w środkowej Europie.

Pierwotna zabudowa śródrynkowa narastała stopniowo w czasie XIII i XIV w. Dom kupiecki mieszczący sukiennice (domus forensis) został wzniesiony prawdopodobnie na miejscu obecnego zachodniego skrzydła na podstawie przywileju mistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga z 1259 r. Z 1274 r. pochodzi następny przywilej na budowę wieży oraz kramów i ław chlebowych, na miejscu dzisiejszego wschodniego skrzydła ratusza. Według rekonstrukcji E. Gąsiorowskiego w końcu XIII wieku zabudowa Rynku Staromiejskiego składała się z dwóch wydłużonych, równoległych budynków.

Od zachodu znajdował się piętrowy dom kupiecki (sukiennic), a od wschodu budynek mieszczący kramy i ławy chlebowe. Ściany szczytowe obu budynków były połączone murami kurtynowymi, a do ław i kramów chlebowych przylegała od południa wieża, nadbudowana o dwie kondygnacje w 1385 r. i zachowana w tej formie do dzisiaj. Obecny kształt ratusz zawdzięcza głównie szeroko zakrojonej inwestycji budowlanej z lat 1391 - 1399, prowadzonej w stylu gotyckim, prawdopodobnie pod kierunkiem budowniczego miejskiego, mistrza Andrzeja, na podstawie przywileju wielkiego mistrza Konrada von Wallenrode z 1393 r. (przywilej wystawiono już w czasie trwania budowy). Wyburzono wówczas stare budynki handlowe, pozostawiając jedynie wieżę, i dokonano połączenia funkcji administracyjnych, handlowych i sądowniczych w jednym budynku, co było rozwiązaniem unikalnym w ówczesnej Europie.

Ratusz zyskał formę czteroskrzydłowego budynku na planie prostokąta o wymiarach 44 × 52 m, z wewnętrznym dziedzińcem dostępnym z przez cztery przelotowe bramy znajdujące się pośrodku każdego ze skrzydeł. Wieża została przykryta wysokim gotyckim hełmem (zniszczony w 1703 r.), stanowiącym charakterystyczny element dawnej panoramy miasta. Manierystyczna przebudowa w latach 1602 - 1605, z inicjatywy burmistrza Henryka Strobanda i prawdopodobnie według projektu Antoniego van Obberghena polegała na podwyższeniu gmachu o jedno piętro. Nie zatarła ona gotyckiego charakteru ratusza, gdyż architekt przedłużając gotyckie wnęki zakończył je ostrymi łukami, wprowadziła natomiast elementy znane z architektury Gdańska – narożne nadwieszone wieżyczki i szczyty o niderlandyzującej dekoracji pośrodku każdego ze skrzydeł.

Przebudowa toruńskiego ratusza jest ciekawym świadectwem uszanowania gotyckiej formy przez manierystycznego architekta. W roku 1703 w czasie oblężenia miasta przez wojska szwedzkie doszło do poważnego pożaru ratusza. W jego wyniku uległ zniszczeniu prawie cały wystrój wnętrz, zawaliły się szczyty, a budynek do 1722 roku pozostawał bez dachu. W latach 1722- 1737 dokonano odbudowy – wzniesiono nowe szczyty, odtworzono wnętrza, a od zachodu dobudowano ryzalit o późnobarokowych formach mający wzmocnić grożącą zawaleniem ścianę. Istniały również projekty przebudowy całego ratusza w stylu późnobarokowym, opracowane przez G.B. Cocchiego.

W 1869 barokowy ryzalit zastąpiono zachowanym do dzisiaj neogotyckim. W XIX wieku dokonano również przebudowy niektórych wnętrz. W latach 1957-1964 przeprowadzono generalny remont i adaptację na potrzeby muzeum.

Sala Mieszczańska mieści galerię toruńskiego portretu mieszczańskiego od XVI-XVIII w. (portrety Mikołaja Kopernika, Henryka Strobanda, a także malowane przez Bartłomieja Strobla), poza tym obrazy m.in. Matejki, Witkacego, Krzyżanowskiego, Malczewskiego, Fałata. Drugie piętro jest zarezerwowane na potrzeby wystaw czasowych.