Katedra Wawelska

Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie lub potocznie zwana Katedra Wawelska to kościół katedralny, położony na Wzgórzu Wawelskim stanowiący własność archidiecezji krakowskiej. Miejsce koronacji królów Polski oraz spoczywania ich szczątków. Pochowani są tutaj między innymi św. Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy aż po czasy współczesne, prawie wszyscy królowie od Władysława I Łokietka do Stanisława Leszczyńskiego (łącznie 17 królów wliczając Jadwigę i Annę Jagiellonkę ) i członkowie rodzin królewskich oraz wodzowie, przywódcy polityczni i wieszcze narodowi.

Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie. Najwcześniejsza, pierwsza katedra tzw. chrobrowska, była poświęcona św. Wacławowi. Budowę świątyni rozpoczęto w 1020 w związku z utworzeniem w 1000 biskupstwa na zjeździe gnieźnieńskim. Pozostałości kościoła św. Gereona (m.in. dolna część krypty ), odkryte na początku XX w. przez prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, aż do badań prowadzonych w latach 80., uważane były za relikty właśnie pierwszej katedry. Drugą katedrę zaczęto budować za Bolesława II Śmiałego, budowę kontynuował Władysław Herman (od niego jest nazywana hermanowską ), a dokończył Bolesław III Krzywousty. Konsekracja odbyła się w 1142. Budowla ta miała kształt trójnawowej, wieżowej bazyliki z dwoma chórami i kryptą zbudowaną pod zachodnim chórem.

W XIII w. dobudowano do niej kaplice św. Mikołaja (od północy) i śś. Piotra i Pawła (od południa), zaś na środku wzniesiono grobowiec-ołtarz św. Stanisława ze Szczepanowa (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w 1289 ze Skałki. W ciągu następnych stuleci budowla ulegała wielu zmianom. Królowie, biskupi i magnaci przebudowywali dawne i wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na mauzolea, wyposażali wnętrza w dzieła sztuki. Gruntownej restauracji dokonano ze składek społecznych w latach 1895 - 1910 za bpów Albina Dunajewskiego i Jana Puzyny, pod kierunkiem kolejno Sławomira Odrzywolskiego (do 1904 ) i Zygmunta Hendla.

Katedra, wzniesiona z cegły i białego kamienia wapiennego, jest bazyliką trójnawową z transeptem, prezbiterium i ambitem. W XVIII w., na skutek podwyższenia ambitu, świątynia zatraciła jednolity charakter bazyliki.

W ciągu stuleci nagromadzono w skarbcu katedralnym wiele paramentów liturgicznych, regaliów i pamiątek historycznych. Wśród nich znajdują się m.in.: włócznia św. Maurycego, krzyż utworzony z dwóch diademów (księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony św. Kingi ), infuła z XIII w. tzw. św. Stanisława, racjonał z XV w. fundacji królowej Jadwigi, relikwiarz na głowę św. Stanisława z 1504 (dzieło Marcina Marcińca), ornat z haftowanymi scenami z życia św. Stanisława (podkład haftu stanowią figurki, rzeźbione przez Stanisława Stwosza ), płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta, kapa koronacyjna (wykonana na koronacje Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz jego żonę Eleonorę ) oraz zabytkowe kielichy, monstrancje, krzyże, pierścienie biskupie, szaty liturgiczne, a także insygnia monarsze.