Gmach parlamentu Rzeszy w Berlinie

Gmach parlamentu Rzeszy w Berlinie (Reichstagsgebäude) – od 1999 siedziba niemieckiego parlamentu – Bundestagu. Od 1994 miejsce obrad Zgromadzenia Narodowego (niem. Bundesversammlung), które odbywa się co pięć lat, by wybrać prezydenta (niem. Bundespräsident ). Gmach znajduje się w dzielnicy Berlin-Mitte. Neorenesansowy budynek został zbudowany w latach 1884–1894 według projektu Paula Wallota. Do 1918 obradował tu parlament II Rzeszy Niemieckiej. W latach 1919–1933 odbywały się tu posiedzenia parlamentu Republiki Weimarskiej.

Gmach został poważnie uszkodzony wskutek pożaru w 1933 oraz w wyniku działań wojennych. Odbudowany w zmodernizowanej formie w latach 60. XX w. przez Paula Baumgartena, przebudowany po zjednoczeniu Niemiec w latach 1991–1999 według projektu Normana Fostera. Pierwszą siedzibą Reichstagu w Berlinie był barokowy gmach pruskiej Izby Panów (niem. Preußisches Herrenhaus ) przy Leipziger Strasse 3. W 1871 powołano do życia parlamentarną komisję budowy Reichstagu, która otrzymała zadanie przygotowania budowy nowej siedziby parlamentu – znalezienie odpowiedniej lokalizacji, opracowanie planu budowy, przeprowadzenie konkursu na projekt architektoniczny oraz zapewnienie prac parlamentu w okresie przejściowym. Wkrótce znaleziono tymczasową siedzibę Reichstagu. W ciągu 70 dni dawny budynek Królewskiej Manufaktury Porcelany (niem. Königliche Porzellan-Manufaktur Berlin K.P.M) przy Leipziger Strasse 4 został zaadaptowany dla potrzeb parlamentu. Oczekiwano, że okres przejściowy potrwa nie więcej niż 5–6 lat. W rzeczywistości, trwał on 23 lata. Problemy napotkano już przy wyborze odpowiedniej działki budowlanej.

Po krótkich poszukiwaniach komisja zdecydowała o budowie po wschodniej stronie Königsplatz, dzisiejszego Placu Republiki (niem. Platz der Republik ). Jednak w miejscu tym stał pałac hrabiego Atanazego Raczyńskiego, pruskiego dyplomaty i dziedzicznego członka pruskiej Izby Panów. Komisja założyła, że jej plany otrzymają wsparcie cesarza a co za tym idzie zgodę Raczyńskiego i w 1872 rozpisała konkurs międzynarodowy na gmach Reichstagu. Konkurs, w którym wzięło udział ponad stu architektów (ok. 1/3 z zagranicy ), został rozstrzygnięty w lipcu 1872. Wygrał projekt Ludwiga Bohnstedta z Gothy. Projekt ten spotkał się z powszechnym uznaniem, lecz nie mógł zostać zrealizowany ze względów organizacyjnych. Hrabia Raczyński wzbraniał się stanowczo przed sprzedażą parceli, a cesarz Wilhelm I nie skłaniał się ku wywłaszczeniu, choć wybór lokalizacji uważał za odpowiedni.

W grudniu 1881 Reichstag zdecydował się zakupić działkę Raczyńskiego. Żywo dyskutowano kwestię powierzenia prac poza konkursem Ludwigowi Bohnstedtowi, by zmodernizował i zrealizował swój zwycięski projekt z 1872. Jednak w lutym 1882 zdecydowano się na rozpisanie nowego konkursu, tym razem, na prośbę Związku Niemieckich Architektów i Inżynierów, jedynie o zasięgu narodowym. Wysoka nagroda pieniężna gwarantowała szerokie zainteresowanie konkursem. Również Bohnstedt przystąpił do rywalizacji, jednak jego projekt pozostawał bez szans. Pośród 190 nadesłanych prac wyłoniono dwa zwycięskie projekty: Paula Wallota z Frankfurtu nad Menem i Friedricha von Thierscha z Monachium. Ponieważ jednak Wallot uzyskał większą ilość głosów za (19 z 21), to on otrzymał zamówienie publiczne. W 1880 zdecydowano również, że Akademia Budowlana będzie współuczestniczyć w budowie, sprawując funkcje doradcze. Decyzja ta była raczej niefortunna, ponieważ wielu członków akademii brało udział w konkursie. Nie można było im udowodnić działania na szkodę Wallota, jednak ich niezwykle pedantyczna krytyka jego prac stawiała pod znakiem zapytania ich obiektywność.

Drugą instytucją sprawującą funkcje doradczo-kontrolne był Departament Budownictwa w pruskim Ministerstwie Robót Publicznych, który nader często postulował zmiany w projekcie. Wallot cierpliwie spełniał żądania instytucjonalne, skarżąc się jedynie w listach prywatnych, choć co kilka miesięcy musiał nanosić nowe poprawki w projekcie wnętrz oraz fasad. Pod koniec prac, niezależni eksperci wypowiadali się, że projekt po poprawkach nie przypominał planów oryginalnych. Kamień węgielny pod budowę położono 9 czerwca 1884. W ceremonii wzięło udział wojsko i nieliczni parlamentarzyści. Obecni byli trzej przedstawiciele rodu Hohenzollernów: cesarz Wilhelm I, jego syn oraz wnuk, późniejsi cesarze Fryderyk III oraz Wilhelm II.

Nad salą obrad plenarnych Wallot zaprojektował kopułę o wysokości 85 m. Kopuła została poddana pod krytykę, jako element zarezerwowany dla budowli sakralnych i cesarskich. Pojawiały się nawet zarzuty, że nadto przypomina Kapitol w Waszyngtonie. Z powodu różnych żądań Wallot był zmuszony przenieść kopułę znad plenarnej sali obrad nad zachodnią halę wejściową. Kopułę wzniosła berlińska firma kamieniarska Zeidler & Wimmel.