Archikatedra gdańska

Archikatedra gdańska (oliwska) – kościół pw. Trójcy Świętej, NMP i św. Bernarda w Gdańsku, w dzielnicy Oliwa, przy ul. Bpa Edmunda Nowickiego 5. Jest trójnawową bazyliką z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium z obejściem. Fasadę flankują dwie smukłe wieże, o wys. 46 m każda z ostro zakończonymi hełmami. Ożywia ją barokowy portal ( 1688 ), jak również trzy okna różnej wielkości i trzy kartusze. Nad przecięciem naw góruje wieża dzwonów, typowy element budownictwa cysterskiego. Ma 107 m długości(wewnątrz 97,6 m), 19 m szerokości, wysokość nawy głównej wynosi 17,7 m i jest najdłuższym kościołem cysterskim na świecie kryjącym dzieła sztuki sakralnej w stylu renesansowym, barokowym, rokokowym i klasycystycznym o wysokim poziomie artystycznym. Posadzka z lat 1634-1636 leży niemal metr niżej niż otaczający budowlę teren.

Oprócz kaplic w świątyni znajduje się od strony północnej kruchta zbudowana w roku 1919. Nawa północna, ambit i kaplica św. Krzyża zostały oskarpowane. Przypory z łękami, widocznymi nad dachem ambitu, wspierają wschodnie naroża prezbiterium. Wewnątrz katedry znajdują się 23 ołtarze o dużej wartości historycznej, przeważnie barokowe i rokokowe, wykonane częściowo z marmuru lub jego imitacji. Ich treść ikonograficzna oddaje program kościoła potrydenckiego. Zwracają uwagę dawny ołtarz główny wykonany w stylu renesansu niderlandzkiego z roku1605 i obecny główny, najpełniejsze dzieło barokowe na Pomorzu (1688). Obrazy w ołtarzach, prezbiterium i nawie głównej są dziełem XVII-wiecznych malarzy gdańskich: Hermana Hana (1574-1628), Adolfa Boya (1612-1680), Andrzeja Stecha (1635-1697) i Andreasa Schlütera (1660-1714).

Wystrój uzupełniają rokokowe kaplice św. Jana Nepomucena i św. Krzyża, ambona, płyty nagrobne, epitafia, grobowiec książąt pomorskich, nagrobek rodziny Kosów, krypta biskupia, zabytkowe żyrandole, baldachimy, cenny kultowo i artystycznie feretron przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem, noszony na pielgrzymkach do Kalwarii Wejherowskiej oraz wiele innych zabytków kościoła i byłego klasztoru cystersów. W archikatedrze odbywają się koncerty organowe, a w zabudowaniach byłego klasztoru (obecnie Gdańskie Seminarium Duchowne ) można oglądać zbiory muzeum diecezjalnego. Tetragram z Imeniem Bożym JHWH znajduje się na ołtarzu św. Michała Archanioła. Słynne wielkie organy oliwskie zaprojektował i zbudował w latach 1763 - 1788 o. Johann Wilhelm Wulff na zlecenie opata Jacka Rybińskiego. Gotowy instrument posiadał 83 głosy (5100 piszczałek), 3 manuały (Hauptwerk, Oberwerk, Kronwerk) i pedał, trakturę mechaniczną oraz 14 miechów klinowych. Wolno stojący stół gry umieszczony został na środku empory i był pierwszym tego typu w północno-wschodniej Europie.