Panorama Racławicka

Panorama Racławicka – muzeum sztuki we Wrocławiu, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu, założone w 1893 we Lwowie, od 1980 we Wrocławiu; eksponuje cykloramiczny obraz Bitwa pod Racławicami namalowany w latach 1893–1894 pod kierunkiem Jana Styki i Wojciecha Kossaka. Obraz olejny przedstawia bitwę pod Racławicami (1794), jeden z epizodów insurekcji kościuszkowskiej, zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem Tadeusza Kościuszki nad wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez gen. Aleksandra Tormasowa. Obok Panoramy siedmiogrodzkiej, "Golgoty" oraz "Męczeństwa Chrześcijan w Cyrku Nerona" jest to jedna z czterech XIX wiecznych panoram namalowanych pod kierownictwem Jana Styki i Wojciecha Kossaka.

W 1893 roku z okazji 100-lecia powstania kościuszkowskiego rada miasta Lwowa zamówiła u Jana Styki Panoramę Racławicką, która miała być główną atrakcją na otwarciu Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie w 1894. Kierownictwo projektu powierzono Janowi Styce, który zaprosił do uczestnictwa Wojciecha Kossaka oraz innych malarzy. W owym czasie w Europie panowała moda na tworzenie panoram, a szczególną popularnością cieszyły się panoramy o tematyce historycznej, batalistycznej oraz religijnej. Popularność opierała się na spotęgowanych monumentalnością i owalnym kształtem efektach iluzji, które przy pomocy środków artystycznych uzyskiwali ich twórcy. Dzięki połączeniu obrazu olejnego z elementami dekoracyjnymi leżącymi u jego podnóża artyści zacierali granicę między widzem, a dziełem i publiczność odczuwała wrażenie uczestnictwa w uwiecznionych wydarzeniach.

Wiosną 1893 roku malarze Jan Styka, Ludwig Boller oraz Wojciech Kossak pojechali na miejsce bitwy pod Racławicami żeby poznać topografię terenu oraz dokonać próby rekonstrukcji rozmieszczenia wojsk kościuszkowskich i samego przebiegu bitwy. Przez kilka tygodni wykonywali szkice i rysunki, na podstawie których sporządzili potem ogólny szkic kompozycyjny składający się z 4 części tzw. "Małą Panoramę Racławicką". Artyści zbierali także wszelkie dostępne materiały ikonograficzne niezbędne do powstania dzieła oraz rozpoczęli studia na podstawie zbiorów muzealnych dotyczące umundurowania oraz uzbrojenia obu wojsk.

Obraz został namalowany na płótnie żaglowym sprowadzonym z Belgii w czternastu kawałkach o długości 15 metrów, które zszyto w jedną całość i rozpięto na specjalnym, stalowym rusztowaniu sprowadzonym z Wiednia, wykonanym przez firmę Gridla. Do namalowania obrazu użyto płótna długości 120 metrów na 15 metrów z czego przestrzeń malarska ma w sumie długość 114 metrów oraz wysokość 15 co daje w sumie 1800 m kwadratowych. Do zagruntowania płótna zużyto 750 kg farby. Panorama namalowana jest na cylindrycznym płótnie rozpiętym w budynku specjalnie zbudowanej rotundy. Początkowo Panorama eksponowana była w rotundzie zbudowanej we Lwowie, a od 1985 w rotundzie wybudowanej we Wrocławiu.

Ekspozycja, prócz samego obrazu, obejmuje sztafaż ustawiony przed nim i oświetlony tak, aby widz oglądający rozwinięte wokół niego i zamknięte w pierścień malowidło nie umiał odróżnić, gdzie kończą się ustawione na podłodze przed obrazem obiekty, a gdzie zaczyna sam obraz. Kształt hiperboloidy obrotowej, jaki nadano panoramie potęguje efekt zacierania się granicy między powierzchnią płótna a przestrzenią przed nim. Panorama racławicka ukazuje artystyczną wizję przebiegu bitwy pod Racławicami stoczonej w okolicach wsi Racławice, Dziemięrzyce i Janowiczki. Na obrazie zostali przedstawieni uczestnicy bitwy, m.in. naczelnik Tadeusz Kościuszko, gen. Antoni Madaliński, gen. Łukasz Biegański, gen. Stanisław Fiszer, kapitan Kajetan Nidecki, gen. Gabriel Taszycki, gen. Jan Slaski, kosynier milicji chłopskiej Wojciech Bartos, kosynier milicji chłopskiej Stanisław Świstacki, major Ignacy Zborowski, gen. Józef Zajączek, Piotr Bernier, kapitan Jan Junga, płk. Konstanty Lucke, a ze strony rosyjskiej generał Aleksander Tormasow oraz płk. Muromcew.

Cieszy się wciąż ogromnym powodzeniem zwiedzających: pierwszy milion widzów odwiedziło Panoramę do sierpnia 1987, pięć milionów – do lipca 1998, a sześć milionów – do września 2004. Nie wiadomo, czy projektanci rotundy dla Panoramy brali taką możliwość pod uwagę, ale mimo bliskości rzeki Odry usytuowanie malowidła wewnątrz budynku parę metrów nad poziomem gruntu zabezpieczało obraz przed bezpośrednim zalaniem wodami wielkiej powodzi w lipcu 1997 nawet, gdyby wody rzeki dotarły do rotundy.