Bazylika Zwiastowania Pańskiego w Nazarecie

Bazylika Zwiastowania Pańskiego (כנסיית הבשורה) – współczesna bazylika w Nazarecie zbudowana nad miejscem, w którym według tradycji chrześcijańskiej Archanioł Gabriel miał zwiastować Maryi, iż stanie się Matką Syna Bożego.

Jedna z trzech najważniejszych świątyń chrześcijańskich odwiedzanych przez pątników przybywających z pielgrzymką do Ziemi Świętej, po Bazylice Bożego Grobu w Jerozolimie i Bazylice Narodzenia Pańskiego w Betlejem.

Nowy Testament jest dosyć skąpy w informacje natury topograficznej, dotyczące lokalizacji Zwiastowania Pańskiego. Jedynie Ewangelia Łukasza przytacza opis wydarzenia, precyzując, iż Archanioł Gabriel objawił się Maryi Pannie w Nazarecie w Galilei. Apokryficzna Protoewangelia Jakubaopisuje, jakoby samo Zwiastowanie miało odbyć się w dwóch miejscach. Maryja miała najpierw ujrzeć posłańca przy źródle. Następnie po pozostawieniu dzbana, objawienie miało dopełnić się już w domu rodzinnym. Przy czym apokryf ten nie precyzuje miejscowości zdarzenia, mogłaby to być nawet Judea. Już w okresie starożytnym w oparciu o te dwa teksty rozdzielono oba miejsca. Źródło nazaretańskie miało być miejscem ujrzenia Archanioła Gabriela, zaś pozostałości domu rodzinnego Maryi Panny, właściwym Sanktuarium Zwiastowania, miejscem cudownego poczęcia Syna Bożego. W miejscu źródła znajduje się dzisiaj prawosławny kościół nazywany różnie: Kościołem św. Gabriela lub kościołem Pierwszego Zwiastowania, czasem też Kościołem Źródła Maryi Panny. Nad miejscem zwiastowania opisanym w Ewangelii św. Łukasza wznosi się dzisiaj katolicka Bazylika Zwiastowania.

Jezus miał mieszkać w Nazarecie, ale nie w miejscu Zwiastowania, lecz w domu Józefa, przybranego ojca, aż do okresu pełnoletności, a nawet dłużej, bo do wieku ok. lat 30. Na początku misji wędrownego nauczyciela opuścił Nazaret, przenosząc się do Kafarnaum. Dom w Nazarecie pozostawał w rękach rodziny. Również Nowy Testament wspomina niejednokrotnie o krewnych Pańskich. Oni to przekazali tradycję miejsca pierwszym naśladowcom Chrystusa, zwanym w literaturze judeochrześcijanami. Chrześcijanie wywodzący się z judaizmu spotykali się na modlitwie w miejscach związanych z życiem Chrystusa, także w Nazarecie. W IV w. zostają wyparci przez chrześcijan wywodzących się z pogaństwa lub ich potomków. Epifaniusz wspomina w Panarioniehistorię nawróconego na chrześcijaństwo Żyda Józefa z Tyberiady, który w czasach konstantyńskich czynił starania, by wznieść w Nazarecie kościół. Miejsce Zwiastowania nawiedzili w IV w. św. Hieronim z towarzyszącymi mu Paulą i Eustochią. Istnienie pierwszej bazyliki nad domem Maryi zanotował pierwszy raz Anonimus Piacentinus ok. 571. W VII w. biskup Arkulf nawiedził w Nazarecie kościół w miejscu Zwiastowania. Kolejnymi poświadczającymi istnienie tej pierwotnej świątyni chrześcijańskiej byli: Wilibald w 724−726 oraz arabski podróżnik Al Mas’udi w 942. W czasach wypraw krzyżowych bazylika była zniszczona. Do jej odbudowy przyczynił się Tankred, książę Galilei. U schyłku Królestwa Jerozolimskiego sanktuarium nawiedzano i sporadycznie sprawowano w nim liturgię katolicką, np. 24 marca 1251 we mszy św. odprawionej w Grocie Zwiastowania wziął udział król francuski św. Ludwik IX. Ostatecznie bazylikę zburzono z rozkazu sułtana Bajbarsa w 1263. Franciszkanie z Kustodii Ziemi Świętej weszli w posiadanie ruin bazyliki i Groty Zwiastowania w 1620. Ponad sto lat później w 1730 otrzymano pozwolenie od władz tureckich na wybudowanie nad miejscem Zwiastowania kościoła. Musieli uczynić to w ciągu siedmiu miesięcy. Kościół ten rozbudowano w 1877. W 1955 zabudowania te rozebrano i po przeprowadzeniu wykopalisk archeologicznych wokół Groty Zwiastowania rozpoczęto budowę nowej bazyliki według projektu mediolańskiego architekta Giovanniego Muzio. Bazylikę Zwiastowania w Nazarecie konsekrował 25 marca 1969 kard. Gabriele Garrone. Sanktuarium nawiedziło trzech papieży: Paweł VI, Jan Paweł II oraz Benedykt XVI. Grotę Zwiastowania zwiedzili w 1799 Napoleon Bonaparte, Jean-Baptiste Kléber oraz Jean Andoche Junot.

Pracami wykopaliskowymi z ramienia Franciszkańskiego Studium Biblijnego w Jerozolimie kierował o. Bellarmino Bagatti OFM. Trwały od 1955 do 1968. Wykopaliska wykazały, iż w miejscu Zwiastowania w różnych okresach wzniesiono cztery następujące po sobie budowle: kościół-synagogę, bizantyńską bazylikę, średniowieczną katedrę oraz kościół franciszkański w XVIII w. Piątą ostatnią budowlą jest istniejąca obecnie Bazylika Zwiastowania.

Pod mozaikami bizantyńskimi odnaleziono pozostałości pierwotnej budowli sakralnej w stylu synagog palestyńskich z III w. Archeolodzy odnaleźli blisko 80 fragmentów architektonicznych – bazy kolumn, kapitele, gzymsy – z II-III w. Na istnienie budowli judeochrześcijańskiej wskazują również graffiti wyryte na tynku odnajdywanych fragmentów ściennych. Ich opracowaniem zajął się biblista o. Emanuele Testa OFM. Na szczególną uwagę zasługuje napis-wezwanie skierowane do Maryi w języku greckim: Zdrowaś, Maryjo!(XE MAPIA), najstarsze świadectwo epigraficzne kultu maryjnego na świecie. Kościół-synagoga sąsiadował z czczoną w okresie przedbizantyńskim Grotą Zwiastowania. Budowla ta posiadała mozaikową posadzkę z motywami krzyża.

Świątynię bizantyńską wzniesiono ok. 427 staraniem diakona Konona z Jerozolimy – jego imię wspomniane jest na jednej z mozaik podłogowych. Bazylika ta posiadała trzy nawy i zwrócona była ku wschodowi. Nawa główna miała długość 19,5 m, szerokość zaś 8 m. Została rozebrana w XII w., gdy wznoszono katedrę krzyżowców. Z bazyliką sąsiadował kompleks sakralny obejmujący atrium i monaster.

W czasach wypraw krzyżowych w Nazarecie ustanowiono arcybiskupstwo. Nowa świątynia wzniesiona przez księcia Tankreda była więc katedrą. Świadectwa literackie ją opisujące to dzieło rosyjskiego mnicha Daniela, który odwiedził Ziemię Świętą w 1106−1107 oraz kronika Wilhelma z Tyru (1095−1184). Budowla średniowieczna była większa niż poprzedzająca ją bazylika bizantyńska. Miała długość 75 m, szerokość 30 m. Świątynia miała być ozdobiona rzeźbionymi kapitelami, których jednak nigdy nie umieszczono we wnętrzu świątyni. Artefakty te odnaleziono podczas wykopalisk poza terenem średniowiecznej bazyliki. Przechowywane są w muzeum archeologicznym na terenie klasztoru franciszkańskiego.

Kościół wzniesiono, gdyż niewielka kaplica franciszkanów, wybudowana przy konwencie, nie mogła pomieścić większych grup pielgrzymów, ani też rosnącej stale w liczbę wspólnoty parafialnej. Pasza Tyru udzielił pozwolenia 1 maja 1730. Kościół ukończono, zatrudniając do pracy 250 robotników, 15 października tego samego roku. Czczona od wieków Grota Zwiastowania, jako relikwia domu Maryi Panny, znalazła się u końca nawy głównej, w jej centralnej części. Nowa zakrystia zajmowała część północną kościoła średniowiecznego. Nowy kościół franciszkański miał trzy nawy. Boczne były stosunkowo wąskie w porównaniu z główną. Skromność budowli zależała od niewystarczającej ilości środków materialnych. Kustodia Ziemi Świętej przeżywała w tym okresie rzeczywisty kryzys finansowy, nie otrzymując zbyt dużego wsparcia z Europy. Kościół rozbudowano w 1877. Fasadę ozdobiono sprowadzonymi z Wenecji rzeźbami. W tym okresie sprowadzono też i zawieszono dzwony. Kościół franciszkański rozebrano w 1955.

Główne wejście do dwupoziomowej bazyliki znajduje się od strony zachodniej. Fasadę otaczają krużganki z przedstawieniami Madonn z różnych stron świata (m.in. Matka Boża Kozielska z modlitwą po polsku: „Powróć nas na Ojczyzny łono...”). Fasadę wieńczy posąg Zbawiciela. Płaskorzeźby fasady przedstawiają scenę Zwiastowania i łaciński tekst Angelus Domini. Na wysokości architrawu znajdują się płaskorzeźby czterech ewangelistów. Wystrój fasady południowej dedykowany jest Matce Bożej i zawiera łaciński tekst Salve Regina. W centralnej części południowej fasady znajduje się brązowa rzeźba Maryi w wieku dziewczęcym.

Wchodzi się do niego zarówno przez główne drzwi w fasadzie zachodniej, jak i południowej. Istnieją też klatki schodowe prowadzące do kościoła górnego. Wzdłuż północnej ściany dolnego kościoła biegnie dobrze zachowany mur bazyliki z czasów wypraw krzyżowych. Sklepienie podtrzymują żelbetonowe podpory, nawiązujące do kwadratowych pilastrów kościoła średniowiecznego. W centralnej części kościoła znajduje się miejsce celebracji liturgicznych z przyległą naturalną Grotą Zwiastowania. Widoczne są też pozostałości bazyliki bizantyńskiej (absyda, mozaiki naw południowej i północnej). Nad Grotą znajduje się baldachim ze sceną Zwiastowania. W północnej części dolnego kościoła znajdują się trzy absydy. W jednej z nich umieszczono XVIII-wieczny obraz przedstawiający Zwiastowanie. Obraz ten wisiał w poprzednim kościele nad ołtarzem w czczonej Grocie.

Ścianę za głównym ołtarzem zdobi mozaika z motywami z Apokalipsy św. Jana Apostoła. Północna boczna kaplica dedykowana jest świętym franciszkańskim, w południowej przechowywany jest Najświętszy Sakrament. Posadzka kościoła intarsjowana jest motywami nawiązującymi do dogmatów i przywilejów maryjnych. Na ścianach górnego kościoła znajdują się wizerunki Matek Boskich z całego świata, m.in. Matka Boska Częstochowska. W ścianie od strony północnej znajdują się drzwi prowadzące na dziedziniec przed klasztorem franciszkanów. W centrum placu znajduje się przeszklone kaplica chrzcielna. Posadzka placu północnego przedstawia elementy Pieśni słonecznejśw. Franciszka z Asyżu. Pod posadzką placu znajdują się pozostałości osady z czasów Chrystusa oraz muzeum i park archeologiczny.