Radegast

Radegast – właściwie "stacja Marysin", nieczynny już punkt przeładunkowy na wschodniej obwodnicy kolejowej Łodzi (trasa Łódź-Widzew – Zgierz). W okresie II wojny światowej łódzki Umschlagplatz. Obecnie (od ok. 2006 r.) oddział "Stacja Radegast"Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, przy al. Pamięci Ofiar Litzmannstadt-getta (zespół memoriałowy i niewielkie muzeum poświęcone miejscu i dziejom łódzkiego getta w oryginalnym byłym budynku magazynowym).

Wspomniane odgałęzienie powstało w latach 19..–1937. Wtedy też urządzono omawiany plac przeładunkowy, który jednak do wybuchu II wojny światowej był wykorzystywany okazjonalnie.

W końcu 1940 r., wobec trudności z dowozem zaopatrzenia do łódzkiego getta i wywozem jego produkcji przez Bałucki Rynek, okupacyjne władze Łodzi wydzierżawiły go od kolei niemieckich (Deutsche Reichsbahn). Verladebahnhof-Radegast (popularna nazwa - "stacja Marysin") został uruchomiony 7 lutego 1941 roku. W stosunku do getta był to osobny obszar, położony przy fragmencie jego wschodniej granicy, po przeciwnej stronie obecnej ul. Inflanckiej (wówczas Tieflandstr.). Główna brama wjazdowa znajdowała się na przeciw jednej z bram getta w tym miejscu, vis-à-vis obecnej ul. Kolińskiego. Obie były strzeżone przez oddziały łódzkiej Schutzpolizei. Gdy zachodziła potrzeba były one otwierane jednocześnie, blokując w tym momencie przejazd na tym odcinku po "aryjskiej"Tieflandstr.

Pierwotnie miało być to miejsce dostarczania do getta transportem kolejowym zaopatrzenia żywnościowego i surowcowego do getta, ale już w 1941 r. stało się miejscem dowożenia tu przesiedleńców do łódzkiego getta z okręgu łódzkiego oraz z Europy zachodniej. Następnie było to miejsce odprawiania transportów najpierw do miejsca zagłady w Chełmnie n. Nerem, a podczas likwidacji getta w połowie 1944 r. do komór gazowych Auschwitz-Birkenau. Po zamianie getta w nieoficjalny obóz pracy (od września 1942; ale wcześniej też) dostarczano tu surowce do produkcji oraz wywożono stąd gotową produkcję.

Wywózki zaczęły się 16 stycznia 1942 roku. Pierwszy transport odjechał z przystanku Radegast w kierunku Chełmna. W ciągu czterech miesięcy, do 15 maja 1942 roku, z getta zostali wysłani wszyscy pobierający zasiłki, więźniowie i handlarze, a zaraz po nich Żydzi zachodnioeuropejscy. Kilka miesięcy później, we wrześniu 1942 roku z dworca Radegast odjechały do Chełmna transporty ze starcami i dziećmi. Tzw. "wielka szpera"miała przekształcić dzielnicę żydowską w wielki obóz niewolniczej pracy dla hitlerowskiego państwa.

W 1944 roku rozpoczęła się ostateczna likwidacja getta w Łodzi, ostatniego getta na ziemiach polskich. 29 sierpnia 1944 roku z przystanku Radegast odszedł do Auschwitz ostatni transport łódzkich Żydów. Ogółem do obozów w Chełmnie nad Nerem i Auschwitz-Birkenau wywieziono około 145 tys. Żydów.

Zachował się oryginalny drewniany budynek przystanku. Długi czas był jeszcze używany przez kolej jako element dworca Łódź Radogoszcz. W jego wnętrzu mieściły się magazyny. Obok przetrwały – dziś już nieczynne – dwa oryginalne torowiska.

Inicjatorem przekształcenia tego obszaru w zespół memoriałowy, miejsce pamięci po ofiarach łódzkiego getta, były władze Łodzi, a szczególnie ówczesny prezydent miasta - Jerzy Kropiwnicki. Otwarty 29 sierpnia 2004 r., podczas obchodów 60. rocznicy likwidacji łódzkiego getta.