Bazylika św. Pawła za Murami

Bazylika Św. Pawła za Murami (San Paolo fuori le Mura) jest to jedna z czterech bazylik papieskich (patriarchalnych), znajdująca się na terenie Rzymu, ale będąca własnością Watykanu, posiada status eksterytorialny. W świątyni jest pochowany św. Paweł.

Pierwsza bazylika została wzniesiona na tym miejscu między 386, a 440 rokiem. Posiadała ona pięć naw, a jej część frontowa była poprzedzona atrium. Została postawiona na miejscu gdzie św. Paweł został pochowany przez św. Lucynę, według legendy został on ścięty trzy kilometry stąd a jego głowa odbiła się od ziemi trzykrotnie i wytrysnęły z niej trzy krople wody. Początkowo nad grobem świętego była zbudowana kapliczka, która przetrwała do połowy V wieku, kiedy to została zbudowana świątynia. 15 lipca 1823 roku do świątyni dostał się ogień i została ona doszczętnie zniszczona. Rozpoczęła się jej odbudowa, podczas której starano się zachować oryginalne kształty kościoła. Ponowne poświęcenie bazyliki odbyło się w 1854 roku.

Przed bazyliką znajduje się dziedziniec otoczony kolumnadą, pośrodku którego została ustawiona figura św. Pawła z mieczem. Nad przykrytym przedsionkiem znajduje się fasada ozdobiona złotą mozaiką. Pomiędzy oknami znajdują się wizerunki świętych: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i Daniela, nad którymi znajduje się symbol czterech Ewangelii (trzoda pijąca wodę z czterech rzek w obecności Baranka Bożego). Na tympanonie znajduje się mozaika przedstawiająca Jezusa Chrystusa siedzącego na tronie w otoczeniu Piotra i Pawła. Po prawej stronie znajduje sie Święta Brama otwierana podczas jubileuszu roku świętego. Jest to kopia drzwi, które znajdowały się w spalonej bazylice i zostały zrekonstruowane w 1967 roku. Wewnątrz świątyni znajduje się 80 kolumn, które dzielą ją na pięć naw. W zakończeniu nawy głównej jest usytuowany grób św. Pawła przykryty gotyckim baldachimem. W okresie wczesnego chrześcijaństwa istniał zwyczaj chowania zmarłych w okolicy ludzi uznanych za świętych stąd w pobliżu grobu odkryto również groby innych osób. Łuk nad baldachimem jest ozdobiony mozaiką, na której znajduje się wizerunek Zbawiciela i patriarchów. Na ścianach wzdłuż naw umieszczone są w rzędzie medaliony z wizerunkami wszystkich papieży, od św. Piotra do Benedykta XVI.

Przy kościele znajduje się klasztor ojców Benedyktynów, zamieszkujący go od VIII wieku. Jego dziedziniec jest otoczony przez krużganki z XIII wieku, podobne do tych znajdujących się w klasztorze św. Jana na Lateranie. Ponieważ oba były wykonane przez kamieniarzy ze szkoły Cosmatich. Ich cechą charakterystyczną są delikatne kolumny z wyrzeźbionymi i lekko skręconymi rowkami na trzonach, niejednokrotnie ozdobione mozaikami.