Cmentarz przy Murze Kremlowskim

Cmentarz przy Murze Kremlowskim – cmentarz pamiątkowy na Placu Czerwonym w Moskwie, położony przy Murze (a także w nim, spełniającym rolę kolumbarium). Jest miejscem spoczynku dla wybitnych osób, działaczy (głównie politycznych i wojskowych), naukowców Państwa Radzieckiego. W latach 1920-30 byli tam także chowani komuniści innych narodowości, m.in. John Reed, Sen Katajama, Clara Zetkin).

Cmentarz zaczęto tworzyć w listopadzie 1917 roku, kiedy to na Placu Czerwonym pojawiły się pierwsze zbiorowe groby żołnierzy garnizonu kremlowskiego, ofiar wydarzeń 28 października 1917 roku w Moskwie, poległych w walce po stronie bolszewików (według niektórych danych w tych grobach spoczywa 250-300 ludzi ). W 1919 roku na Placu Czerwonym został pochowany Jakow Swierdłow, a jesienią tegoż roku – ofiary wybuchu w Leontiewskim Zaułku. W 1924 zostało zbudowane mauzoleum Lenina, które stało się centrum cmentarza. W latach 20. XX wieku przy Murze Kremlowskim pojawiło się jeszcze 15 zbiorowych mogił bojowników rewolucji. Później na cmentarzu chowano zmarłych należących do dwu następujących grup:

Szczególnie wybitnych działaczy partii i rządu (Jakow Swierdłow, następnie Michaił Frunze, Feliks Dzierżyński, Michaił Kalinin, Andriej Żdanow, Kliment Woroszyłow, Siemion Budionny, Michaił Susłow, Leonid Breżniew, Jurij Andropow i Konstantin Czernienko), chowanych w pobliżu Muru Kremlowskiego z prawej strony Mauzoleum bez kremacji, w grobach i trumnach. W ten sam sposób pochowano w roku 1961 wyniesione z Mauzoleum ciało Stalina.Większość osób, pochowanych przy Murze Kremlowskim od roku 1930 a po lata 1980, kremowano, a urny z ich prochami zamurowano w Murze pod płytami z imieniem i nazwiskiem oraz datami urodzenia i śmierci (dotyczy to niewielkiej liczby 114 osób).

W przypadku, gdy dana osoba została przez partię pośmiertnie osądzona, miejsce jej spoczynku pozostawało niezmienione (np. nie przemieszczono urn z prochami Siergieja Kamieniewa czy Andrieja Wyszynskiego ). Znalazły tu swoje miejsce spoczynku prochy wybitnych lotników (lata 30. i 40.), zmarłych tragicznie kosmonautów (60., 70.), m.in. Jurij Gagarin, znanych uczonych ( Aleksander Karpinski, Igor Kurczatow, Siergiej Korolow, Mstisław Wsiewołodowicz Kiełdysz ). Do roku 1976 chowano tu wszystkich posiadających tytuł Marszałka Związku Radzieckiego, jednak potem tego zaniechano. Autorem architektonicznego kształtu, nadanego cmentarzowi w latach 1946-47 by architekt I.A. Francuz. W latach 1973-74 przeprowadzono rekonstrukcję cmentarza, wtedy też pojawiły się tam elementy granitowe, wazy dla kwiatów; posadzono nowe świerki i odnowiono granity Mauzoleum. Ostatnim pochowanym na Cmentarzu był Konstantin Czernienko (w marcu 1985 roku). Ostatnią osobą, której prochy zostały umieszczone w Murze Kremlowskim, był zmarły w grudniu 1984 Dmitrij Ustinow.