Wawel

Wawel – wzgórze o charakterze antropogenicznym na Pomoście Krakowskim, w Krakowie, w Dzielnicy I Stare Miasto, na lewym brzegu Wisły, o wysokości 228 m n.p.m. Historyczna dzielnica Krakowa. Wawel ma charakter zrębu tektonicznego powstałego w miocenie (23-5 mln lat temu) i zbudowanego z górnojurajskich wapieni wieku oksfordzkiego (161-155 mln lat temu). Na wzgórzu znajdują się dwa zabytkowe zespoły budowlane: Częścią tego kompleksu są także fortyfikacje Wzgórza Wawelskiego. Odnalezione zostały relikty innych budowli, pochodzących z różnych epok.

Wzgórze mogło pierwotnie nazywać się wądół, wąwał, wąwel ze względu na krasowy charakter wapieni, z których jest zbudowane, jak i na liczne jaskinie (np. Smocza Jama ). Wg pełnej fantastycznych etymologii Kroniki wielkopolskiej słowo Wawel miało pochodzić od Wøwel (pierwotnie Bøbel)  Inni uważają, że owo "wąwel" oznaczało "wyniosłość wśród mokradeł", którymi otoczone było wzgórze, od „wą” (odpowiednik dzisiejszego „w”) i „wel” (wilgoć, woda) co oznaczało miejsce położone „w wodzie, otoczone wodą”, wg Stanisława Rosponda wąwel = grąd tj. "miejsce wyniosłe i suche wśród łąk błotnistych, ostrów oblany wodą" od psł. *vъlь = stpl. wel, wla (stąd: Wleń). Zestawia się tutaj "Wąwel" z nazwami miejscowymi typu Wąwelnica, Wąwolnica, Wąwelno jednak nie tłumaczy procesu fonetycznego, który miałby doprowadzić do przejścia ą → a ( Jan Długosz Wąwolnicę dwukrotnie podaje jako Wanwelnycza, wcześniej w 1325-1327 r. zapisano Wanvelnitia, w 1377 r. Wanwelnicza, jeszcze w 1531 r. Vanwelnicza, czyli z protezą samogłoski nosowej w postaci "an", a brak takich zapisów w stosunku do Wawelu).

Pierwsze odnalezione szczątki po budowlach drewnianych pochodzą z IX wieku, a kamienne – z przełomu X i XI wieku. Z tego okresu pochodzą pozostałości przedromańskich budowli murowanych. W czasie II wojny światowej Wawel był siedzibą generalnego gubernatora Hansa Franka. Ukradziono wówczas wiele cennych zabytków, które do dziś nie wróciły do Polski. W 1978 r. Wawel wraz ze ścisłym Starym Miastem oraz zabytkami Kazimierza został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO.